نقش روی در گیاهان
روی (Zn) یکی از عناصر میکرو یا کممصرف مورد نیاز گیاهان است، اما با وجود نیاز کم گیاه به این عنصر، روی نقش بسیار مهمی در فعالیتهای زیستی گیاه ایفا میکند. این عنصر به طور مستقیم در فرآیندهای متابولیک حیاتی، مانند سنتز پروتئینها، آنزیمها و فعالیت هورمونهای رشد گیاه دخالت دارد.
1. نقش روی در فعالیتهای آنزیمی و متابولیکی گیاهان
روی یکی از اجزای اساسی بیش از 300 آنزیم مختلف است که در متابولیسم گیاهان شرکت دارند. این آنزیمها در فرآیندهای کربوهیدراتها، پروتئینها و نوکلئیک اسیدها دخالت دارند. بدون حضور روی، فعالیتهای این آنزیمها مختل میشود و در نتیجه، رشد گیاه کاهش پیدا میکند.
2. نقش روی در سنتز پروتئین و فتوسنتز
روی به طور مستقیم بر سنتز پروتئین و فتوسنتز اثر میگذارد. این عنصر به شکلگیری کلروفیل کمک کرده و باعث افزایش کارایی فتوسنتز میشود. همچنین روی برای ساخت پروتئینهای ضروری و کمک به تنظیم تولید RNA و DNA حیاتی است.
3. نقش روی در رشد هورمونی گیاهان
روی به عنوان یکی از تنظیمکنندههای هورمونی در گیاه عمل میکند. این عنصر در تولید هورمونهایی مثل اکسین که مسئول رشد طولی ساقه و ریشه است، نقشی اساسی دارد. کمبود روی میتواند باعث کاهش تولید اکسین شود که به نوبه خود منجر به کاهش رشد و بروز عوارضی مانند کوتولگی و کاهش تولید برگها میشود.
4. نقش روی در سلامت ریشه
روی به سلامت ریشهها کمک میکند و باعث افزایش رشد ریشه و توسعه بهتر سیستم ریشهای گیاه میشود. ریشههای سالم میتوانند به طور مؤثرتری مواد غذایی را جذب کنند و گیاه را از مشکلات کمبود عناصر غذایی محافظت کنند.
جذب و انتقال روی در گیاهان
1. فرمولهای روی موجود در خاک
روی به صورتهای مختلفی در خاک وجود دارد، از جمله به شکل روی محلول در آب، کلاتهای روی، و یونهای قابل جذب برای گیاهان. شکلهای مختلفی از کودهای روی وجود دارند که در ادامه به آنها میپردازیم، اما روی به طور عمده به شکل Zn²⁺ توسط ریشههای گیاهان جذب میشود.
2. ویژگیهای خاک برای جذب بهتر روی
میزان جذب روی به عواملی مانند pH خاک، میزان رطوبت، نوع بافت خاک و مقدار مواد آلی موجود در خاک بستگی دارد. روی در خاکهای با pH قلیایی کمتر جذب میشود و بهتر است که خاک در محدوده pH خنثی یا کمی اسیدی باشد تا جذب روی بهینه باشد. همچنین خاکهای سبک و شنی که تهویه خوبی دارند، شرایط مناسبی برای جذب بهتر روی ایجاد میکنند.
3. رابطه روی با شوری خاک
افزایش شوری خاک میتواند جذب روی را مختل کند. در خاکهای شور، یونهای سدیم و کلر میتوانند رقابتی با یونهای روی برای جذب توسط ریشه داشته باشند، که این رقابت ممکن است منجر به کاهش جذب روی شود. از این رو، مدیریت شوری خاک برای جلوگیری از کمبود روی در گیاهان ضروری است.
کودهای روی و انواع آن
1. کلاتهای روی
کودهای کلاتی روی به عنوان یکی از بهترین منابع تأمین روی برای گیاهان شناخته میشوند. این کودها از ترکیب روی با عوامل کلاتکننده ساخته میشوند که روی را در دسترس گیاهان قرار میدهند و از تثبیت روی در خاک جلوگیری میکنند. کلاتهای رایج شامل EDTA و DTPA هستند که در شرایط مختلف خاکی موثرند.
2. کودهای سولفات روی
سولفات روی یکی دیگر از منابع متداول برای تأمین روی در گیاهان است. این کود به راحتی در آب حل شده و قابلیت جذب بالایی دارد. سولفات روی (ZnSO₄) به دلیل قیمت مناسب و کارایی خوب، یکی از محبوبترین انواع کودهای روی است که به صورت پاششی یا همراه با آب آبیاری مصرف میشود.
3. کودهای فسفاته حاوی روی
برخی از کودهای فسفاته به روی غنی شدهاند تا بتوانند علاوه بر تأمین فسفر، روی مورد نیاز گیاه را نیز تأمین کنند. این نوع کودها معمولاً در کشاورزی مدرن مورد استفاده قرار میگیرند.
کمبود روی و علائم آن
1. کاهش رشد و کوتولگی
یکی از علائم اصلی کمبود روی، کاهش رشد گیاهان و بروز کوتولگی است. گیاهانی که دچار کمبود روی هستند، اغلب برگهای کوچک و باریک تولید میکنند و رشد ساقهها به طور محسوسی کاهش مییابد.
2. کلروز بین رگبرگی
کلروز یا زرد شدن برگها یکی دیگر از نشانههای کمبود روی است. در کمبود روی، کلروز معمولاً به صورت بین رگبرگی مشاهده میشود، به این معنی که قسمتهای بین رگهای برگها زرد شده و رگها سبز باقی میمانند.
3. کاهش تولید میوه
کمبود روی میتواند منجر به کاهش گلدهی و تولید میوه در گیاهان شود. میوههای تولید شده نیز ممکن است کوچکتر و با کیفیت پایینتر باشند.
توصیههای مدیریتی برای بهبود جذب روی
- مدیریت pH خاک: تنظیم pH خاک به سمت اسیدی میتواند جذب روی را بهبود بخشد. استفاده از موادی مانند گوگرد برای کاهش pH در خاکهای قلیایی میتواند به جذب بهتر روی کمک کند.
- استفاده از کودهای حاوی روی: مصرف کودهای کلات روی یا سولفات روی به صورت پاششی یا همراه با آبیاری میتواند به رفع کمبود روی کمک کند.
- بهبود تهویه خاک: خاکهای سنگین و فشرده ممکن است مانع از جذب مناسب روی شوند. بهبود ساختار خاک با استفاده از مواد آلی یا اصلاح تهویه خاک میتواند به جذب بهتر روی کمک کند.